Toryum nedir hangi ülkede ne kadar vardır?
828 yılında Jöns Jacob Berzelius tarafından keşfedilen ve periyodik tabloda aktinit serisinin ikinci üyesi olan toryum, yer kabuğunun %0,0007’lik kısmını oluşturmaktadır. Toryum, uranyum gibi doğada serbest halde bulunmayıp 60 civarında mineralin yapısı içinde yer almaktadır. Bunlardan sadece monazit ( (Ce, La, Nd, Th, Y)PO4) ve torit ( (Th, U) SiO4) toryum üretiminde kullanılmaktadır. Bu mineraller de genellikle nadir toprak elementleri (NTE) ile birlikte bulunmaktadır.
Toryum tek başına nükleer yakıt olarak kullanılamaz. Fertil bir izotop olan Th-232’nin bir nötron yutarak fisyon yapabilen bir izotop olan U-233’e dönüştürülmesi gerekir. Th-232’nin düşük enerjili nötronlarla tepkimesi (nötron yutumu) sonucunda önce daha az kararlı olan Th-233 oluşmaktadır. Th-233 ise, 23 dakika içinde, bir beta parçacığı yayarak Pa-233’e (protaktinyum) dönüşmektedir. Pa-233, 27 gün içinde, yarılanma süresi 163.000 yıl olan fisil U-233’e dönüşmektedir. Böylece aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi Th-232, U-235 veya Pu-239 gibi başka bir fisil maddeyle üretkenlik döngüsüne başlamaktadır.
Dünyada Toryum Kullanımı ve Projeler Ülke Ton % Avustralya 489,000 18.7% ABD 400,000 15.3% Türkiye 344,000 13.2% Hindistan 319,000 12.2% Brezilya 302,000 11.6% Venezuela 300,000 11.5% Norveç 132,000 5.1% Mısır 100,000 3.8% Rusya 75,000 2.9% Grönland 54,000 2.1% Kanada 44,000 1.7% Güney Afrika 18,000 0.7% Diğer Ülkeler 33,000 1.2% Dünya toryum rezervlerine bakıldığında Türkiye’nin 344,000 tonla %13,2 pay alarak üçüncü sırada olduğu görülüyor. Dünyada toryumla ilgili çalışmalar gün geçtikçe hızlanırken, Norveç’te toryum reaktörleri üzerinde 2013 yılında Thor Energy şirketiyle önemli çalışmalara başlamıştır.
Bu küçük Norveç şirketi nükleer tesislerde uranyum yerine toryum kullanılabileceğini test ederek nükleer endüstrinin dikkatini çekmeyi başardı. Toryum güvenli ve silahsız nükleer gelecek için önem taşıyor. 2013 Nisanı’nda Halden’deki test reaktöründe ilk toryum yakıtlarını yakarak denemelere başlayan şirket,tehlikeli uranyum yakıtı yerine daha güvenli temiz alternatif toryum üzerine çalışıyor. Toryum’un en önemli avantajlarından biri de uranyuma göre , nükleer bomba yapımında kullanılan daha az uzun ömürlü plütonyum benzeri atıklar bırakması. Tabi bununla erimiş tuz reaktörleri gibi alternatif reaktörleri iyi adapte olabilmesi. Bu reaktörler sıvı yakıt kullanıyor ve erimiyorlar. Thor toryum ve plütonyum karıştırılmasıyla oluşan MOX(karışım-oksit) sayesinde elde edilen bir yakıt. Nükleer endüstride atık olan plütonyum kullanılarak, plütonyumu güvenli bir şekilde saklamak için harcanan paradan tasarruf edilebilir. Günümüzde bazı konvansiyonel reaktörlerde halen uranyum-plütonyum karışımı yakılıyor.